Seattle
4.Người Mỹ và thiên nhiên..
Đất nước Mỹ thật rộng lớn. Đi máy bay từ đông sang tây, hàng giờ liền bay qua rừng núi, sa mạc. Các thành phố Mỹ rất lớn nhưng chỉ có một số ít đại đô thị như New York, Chicago, Los Angeles, Houston…, còn phần lớn dàn trải ra nhiều trung tâm phụ chung quanh các khu phố chính gọi là downtown. Các city, đơn vị hành chính nhỏ nhất của Mỹ, có đủ mọi loại cơ sở hành chính, kinh tế, giáo dục, vui chơi giải trí…nằm liên kế nhau hay cách khoảng không xa là nơi tập trung dân cư. Tuy vậy nhìn từ trên cao, các thành phố nằm lọt giữa rừng núi mênh mông. Có lẽ vì cuộc sống đô thị gò bó, làm việc căng thẳng trong những căn phòng kín mít với máy điều hòa, nên người Mỹ rất thích ra ngoài thiên nhiên.
Cuối tuần là dịp cho mọi người đi dã ngoại. Dễ nhất là đi xe đạp ra các công viên, rừng cây lân cận hay tổ chức cả gia đình đi picnic ở các công viên không xa lắm. Ở các park nhỏ của city thường có lối đi bộ, vườn hoa, cây xanh, thảm cỏ, khu vui chơi cho trẻ em, nơi rộng hơn như các State park có lò nướng thịt, bàn ăn dã chiến (nhà nước trang bị sẵn, ai sử dụng cũng được). Mọi người tha hồ vui đùa trong khung cảnh thoáng đãng và không khí trong lành của thiên nhiên. Đối với các bạn trẻ hay các gia đình thích đi xa, họ tổ chức đi mô tô hay cả gia đình chuẩn bị mọi thứ cần thiết chất lên xe hơi đi đến các công viên lớn cách xa có thể vài giờ hay nửa ngày lái xe, ở lại cắm trại ngủ qua đêm. Nơi đây họ có thể đi bộ, tắm hồ, bơi thuyền, đi xe đạp, leo núi, trượt tuyết tùy theo mùa. Trên freeway, cuối tuần các xe hơi có buộc thêm vài chiếc xe đạp đằng sau hay kéo theo chiếc ca nô, mobile home là hình ảnh thường thấy. Các park quanh năm lúc nào cũng có người đến vui chơi nghỉ dưỡng.
Chúng tôi cũng đã được một người con trong gia đình một người bạn đưa đi chơi ca nô ở hồ vùng Sonoma County, một cái hồ rất dài, quanh co, có nhiều nhánh chạy dọc theo thung lũng. Vô số ca nô lớn nhỏ được xe kéo đến nằm đầy bãi đậu xe chờ lượt xuống hồ. Muốn đưa ca nô xuống phải quay đầu xe, chạy giật lùi từ trên đầu dốc xuống mép nước. Nơi đây không có chỗ neo đậu thường xuyên cho ca nô nên người ta phải để ở nhà và lúc nào đi chơi mới kéo đến. Anh bạn trẻ có ca nô còn làm dịch vụ chở thuê cho người khác. Hôm đó có một phụ nữ Mỹ đưa hai con nhỏ đi chơi. Họ thay phiên nhau ngồi trên một chiếc xuồng nhỏ do ca nô kéo phía sau. Anh chàng lái ca nô tăng tốc dễ đến hơn 50 cây số/giờ, lượn qua lại và quay đầu nhanh như chớp, chúng tôi phải bám chặt vào sàn ca nô để khỏi văng xuống nước, lúc ngược gió chúng tôi không mở mắt nổi thế mà hai chú bé, có lẽ chưa đến 10 tuổi, ngồi trên xuồng phía sau quay tít như chong chóng vẫn không tỏ ra sợ hãi. Đúng là một bài học về sự can đảm.
Theo một số liệu thống kê chính thức, Mỹ có 271 công viên quốc gia (national park). Riêng bang California tôi được xem một danh sách công viên của bang (state park), không đánh số thứ tự, ước chừng hơn 200. Lại còn các công viên nhỏ của city ở các khu dân cư, có thể nói là vô sô kể. Tất cả các công viên đều được tổ chức rất khoa học, chu đáo, thuận tiện cho mọi người đến vui chơi giải trí. Nhiều công viên có lịch sử hàng trăm năm.
Yosemite là một trong những national park nổi tiếng, được thành lập bởi một đạo luật của Quốc Hội từ 1.10.1890. Công viên này mở cửa quanh năm, bao gồm 263 dặm đường có thể lái xe (road), 800 dặm đường đi bộ (hiking trail), độ cao từ 2000 feet đến 13.000 feet, có 2 trong 10 thác nước lớn nhất thế giới, mỗi năm đón khoảng 3,5 triệu khách. Với diện tích rộng lớn và địa hình đa dạng, Yosemite có đủ mọi loại hình cho khách vui chơi theo sở thích: ngắm cảnh chụp hình, đi bộ, leo núi, đi xe đạp, bơi lội, chèo thuyền, câu cá, trượt tuyết, cắm trại…Tuy giữa thiên nhiên nhưng công viên có đủ các tiện nghi phục vụ cho khách theo nhu cầu, sở thích và túi tiền như nhà vệ sinh, nơi đậu xe, khách sạn, nhà nghỉ, nhà hàng ăn, lều cắm trại, nơi mua sắm, nhà bảo tàng, thậm chí cả nhà thờ. Dĩ nhiên các công trình này được xây dựng hài hòa với khung cảnh thiên nhiên chung quanh. Đây là một công viên kiểu mẫu mà tôi đã được các bạn đưa đến, tuy chỉ là “cỡi ngựa xem hoa”. Nếu có thời gian, người ta có thể ở đây hàng tuần không chán hoặc lâu lâu lại đến.
Ngoài Yosemite, các bạn còn đưa chúng tôi đến một số công viên lớn rất đáng nhớ như Rocky Moutain Park ở Colorado, Great Fall Park ở Virginia, khu du lịch Lake Tahoe ở bắc California, Alum Rock Park và Japanese Park ở San Jose, Armstrong Redwoods State Natural Reserve ở Sonoma County.
Từ Denver, Colorado phải lái xe mất gần 3 giờ mới đến khu Rocky Mountain Park. Đây là dẫy núi đá được coi là xương sống của bắc Mỹ. Đường chạy ngang qua nhiều rừng thông. Chúng tôi dừng lại ở một vista point bên hồ. Ở đây đã bắt đầu có những tảng đá lớn ven đường. Một loại cỏ sợi dài lơ thơ phơ phất trong gió trên dải đất viền quanh hồ làm cho mặt hồ thêm dịu dàng mặc dù ở đây gió bắt đầu thổi mạnh. Lên cao nữa, ở một vista point khác, gió mạnh hơn nữa. Ra khỏi xe mọi người phải mặc thêm áo khóac và hơi khó khăn khi chụp hình vì gió lồng lộng, tóc bay tung tóe. Đây là điểm cao của một sườn núi, phía dưới là vực sâu, nhìn ra xa các rặng núi nhấp nhô trùng điệp, thỉnh thoảng có dòng suối bạc đổ xuống như một đường trắng nổi bật trên mầu xanh cây rừng. Lên cao hơn nữa, đường đèo quanh co, gió cuồng loạn, không gian khoáng đạt. Núi tiếp núi. Núi cao còn có núi cao hơn. Trên đỉnh những ngọn cao nhất còn những đám tuyết trắng điểm xuyết mầu xanh đậm của rừng và mầu xanh lơ của bầu trời. Ra khỏi xe ở một vista point cao nhất, thấy mình đứng lồng lộng ngang trời, chung quanh trải dần ra xa là núi, là mây vờn, là tuyết trắng, gió ào ạt quật ngang dọc tơi bời. Con người thật nhỏ nhoi giữa thiên nhiên hùng vĩ.
Anh bạn nhà văn, cựu đại úy Nhảy Dù, khi mời chúng tôi lên đây chơi viết mail nói: Colorado sẽ làm anh nhớ Đà Lạt nhưng chỉ dám so sánh với Pleiku thôi chứ không dám so với Đà Lạt của anh đâu. Đúng là nói đùa. Colorado được coi là đại bình nguyên trên cao của nước Mỹ, về diện tích và sự hùng vĩ thật khó cao nguyên nào sánh bằng. Vòng quanh Rocky Mountain Park này con đường đèo quanh co có nơi đạt tới độ cao 12.183 feet, được coi là con đường cao nhất bắc Mỹ. Trong khu vực công viên này còn có 72 đỉnh cao hơn 12.000 feet, trong đó có đỉnh Long Peak cao đến 14.259 feet. Vì thế người Mỹ tự hào gọi công viên này là “the top of the world for everybody”. Con đường chạy quanh công viên này phải mất vài giờ lái xe. Khái niệm công viên ở đây thật khác xa với hình ảnh những khu đất trồng cây xanh nho nhỏ như ta vẫn hình dung.
Cũng ở Colorado, anh bạn còn chịu khó lái xe đưa chúng tôi đi đến nơi có cầu treo cao nhất thế giới có tên là Royal Gorge Bridge. Tuy là dân địa phương nhưng không nghiên cứu kỹ bản đồ, dù có máy định vị GPS, anh bạn lái xe lạc đường, phải chạy gần 4g mới tới nơi. Các freeway tiếp nối nhau, dài hun hút, băng qua những vùng bán sa mạc mênh mông trơ trụi, nhìn đằng trước chỉ thấy những rặng núi mờ xa phía chân trời. Tôi nghĩ thầm cầu treo phải bắc qua sông, qua suối, như vậy chắc phải chạy đến tận chân núi mới đến. Quả nhiên như vậy. Cuối cùng các rặng núi cũng gần hơn, gần hơn nữa và có một thành phố nhỏ dưới chân núi, Canon city. Từ đây lại đi tiếp qua rất nhiều dãy đồi, núi thấp, cây lưa thưa không có gì hấp dẫn. Đúng là nơi “sơn cùng thủy tận”, khỉ ho cò gáy. Ấy thế nhưng khi vào đến nơi mới thấy chuyến đi không uổng.
Đằng trước khu du lịch này xe cộ đậu dày đặc. Dân Mỹ quả thích đi chơi. Chiếc cầu treo cao nhất thế giới (world’s highest suspension bridge) cao 1053 feet, dài 1260 feet, rộng 18 feet (5 m) này xe hơi chạy qua được nhưng chỉ có thể bò chầm chậm vì nó đong đưa trong gió. Từ đầu cầu nhìn xuống đã lạnh người vì phía dưới là vực sâu hun hút với các hẻm núi hẹp, dòng sông Arkansas River quanh co ẩn hiện nhỏ xíu như một giải thắt lưng. Đi bộ qua cầu, người sợ độ cao hay yếu bóng vía không dám đi hay phải bám chặt vào lan can bằng dây của cầu vì cầu cứ đong đưa như chiếc võng trong những ngọn gió luồn qua hẻm núi kêu vù vù, thổi tung quần áo.
Người Mỹ rất biết cách khai thác thiên nhiên. “Ăn theo” chiếc cầu treo cao nhất thế giới này lại có thêm mấy thứ cũng “nhất thế giới” là đường xe điện trên không (Aerial Tram) dài nhất thế giới (2.200 feet), xích đu (skycoaster) cao nhất thế giới (100 feet, nếu tính từ sông Arkansas River phía dưới cao đến 1.300 feet), đường xe lửa dốc (incline railway) nhất thế giới (45 độ), với chiều dài 1.550 feet. Đường xe lửa này chạy từ trên đồi cao ngoài xa, đâm xuống vực rồi chạy dọc theo bờ sông dưới hẻm núi. Chưa kể chung quanh khu vực này còn có chỗ cắm trại, leo núi, cỡi ngựa, vườn thú hoang dã, lại còn có cả nhà hát, viện bảo tàng, tiệm ăn, đủ mọi thứ phục vụ cho khách du lịch từ xa đến lưu trú vài ngày.
Great Fall National Park ở Virginia lại có đặc điểm khác. Đây là khu rừng dọc theo con sông Potomac từ Washington D.C. ngược về phía thượng nguồn. Anh bạn nhiếp ảnh gia kiêm nhà báo lái xe đưa chúng tôi qua cầu sang phía tả ngạn rồi ngược lên thượng nguồn, theo con đường có các biệt thự sang trọng nằm trong rừng của cư dân nhà giàu ở ngoại ô thủ đô . Đến khu trung tâm ở lối vào công viên, chúng tôi đậu xe lại và bắt đầu đi bộ. Cảnh gây ấn tượng đầu tiên lại là con sông đào dọc theo sông Potomac. Anh bạn giải thích, ngày trước khi chưa có phương tiện giao thông gì khác, muốn đưa hàng hóa từ DC lên vùng cao và ngược lại, người ta dùng thuyền. Nhưng sông ở thượng nguồn có nhiều ghềnh thác thuyền không đi được nên có người đã nghĩ ra việc đào một con sông nhỏ (bề ngang cũng hơn 5m) song song với sông Potomac. Thuyền đi trên sông này không phải chèo mà do ngựa chạy trên bộ hai bên kéo. Những nơi nào quá dốc, người ta phải xây dựng những âu thuyền, bơm nước đầy lên hay hạ xuống để đưa thuyền qua. Con sông đào hai bên có đường cho ngựa kéo thuyền – phương tiện giao thông độc đáo này không phải chỉ dài vài dặm mà đến mấy trăm dặm, làm tốn không biết bao nhiêu công sức tiền của, chỉ có người Mỹ mới dám có những ý tưởng và việc làm táo bạo như thế. Từ khi có đường xe lửa, con sông này không dùng tới nữa và con đường hai bên dành cho những người đi bộ hay đi xe đạp tập thể dục.
Vẫn giữ cảnh thiên nhiên hoang sơ nhưng người ta xây dựng những chiếc cầu bắc qua nhiều con suối, ghềnh thác và những con đường nhỏ chạy sâu vào trong rừng cho đến tận con sông rộng lớn chia đôi hai bang Virginia và Maryland. Những chỗ dốc ở các trail này đều được xây dựng thuận lợi cho người tàn tật và tôi đã thấy một người đi xe lăn được đẩy vào tận cuối đường ngắm cảnh sông hùng vĩ cùng với chúng tôi. Những người tàn tật ở Mỹ được tôn trọng, chăm sóc và nhiều điều khoản liên quan đến việc phục vụ họ đã trở thành luật trong việc xây dựng nhà cửa, đường sá, chỗ đậu xe.
Ở California, từ Santa Rosa đến Armstrong Redwoods State Natural Reserve thuộc Sonoma County trong hệ thống State Parks của California không xa lắm, khoảng nửa giờ lái xe. Redwood là loại cây cao nhất và sống lâu năm nhất trong các loài thực vật trên thế giới. Cây cao nhất đến 381 feet và cây sống lâu nhất khoảng 2000 năm tuổi. Những con số kinh khủng. Riêng ở Khu Bảo tồn thiên nhiên Armstrong Redwoods này đã có cây được đặt tên Parson Jones Tree cao 310 feet và cây Colonel Armstrong Tree cao 308 feet già hơn 1400 năm. Từ chỗ đậu xe, chỉ hơn 10 phút đi bộ, chúng tôi đã có thể chiêm ngưỡng hai cây cổ thụ khổng lồ hùng vĩ này, thân không phải lớn lắm nhưng ngọn của nó lẫn trong ngọn các cây lân cận và mất hút trên trời xanh.
Những nơi không phải là công viên mà là các khu du lịch như Lake Tahoe ở Cali hay Duluth bên hồ Superior ở Minnesota, thiên nhiên cũng được chăm sóc chu đáo để giữ gìn cảnh quan và nét hoang dã vốn có. Nhà cửa và các công trình xây dựng phục vụ du lịch, vui chơi giải trí không phá vỡ sự hài hòa của cảnh quan thiên nhiên. Người ta có thể làm nhà trong rừng nhưng chỉ được phép đốn hạ các cây trên diện tích xây dựng. Nhà ở Mỹ phần lớn làm bằng gỗ, một điều hầu như trái với sự tưởng tượng của những người lần đầu đến đây, nhưng không vì thế mà rừng bị tàn phá. Nhu cầu của con người và sự bền vững của thiên nhiên đã được giải quyết một cách thích đáng trên cơ sở khoa học kỹ thuật và tư duy lành mạnh của con người.
Người Mỹ không những bảo tồn thiên nhiên mà còn góp phần sáng tạo làm cho thiên nhiên đẹp hơn. Tôi rất có ấn tượng với các vườn thực vật và vườn hoa hồng ở một số nơi. Trong không gian rộng lớn của Huntington Library, and Art Collection, and Botanical Garden ở Nam California người ta xây dựng hơn 10 khu vườn đặc trưng khác nhau: vườn Nhật Bản, Trung Quốc, Úc châu, nhiệt đới…, đặc biệt là vườn sa mạc, nơi có các cây gai xương rồng đủ loại lạ lùng mà nghe nói phải dùng kỹ thuật đặc biệt để duy trì nhiệt độ cao phù hợp với các loại thực vật này. Các Rose Garden ở San Jose, Sacramento hay trong Huntington Library là cả một công trình tôn vinh sắc đẹp của hoa hồng với hàng ngàn gốc đủ màu, khi nở rộ có thể làm người ta choáng ngợp vì sự rực rỡ của nữ hoàng các loài hoa này. Không những chỉ giữ gìn thiên nhiên mà người Mỹ còn góp phần làm đẹp thêm thiên nhiên. Các botanical garden và rose garden là những ví dụ.
Càng đi nhiều công viên mới thấy lòng yêu thiên nhiên và ý thức, phương cách hữu hiệu để gìn giữ môi trường của người Mỹ. Ở đâu cũng được chăm chút đến từng gốc cây ngọn cỏ. Vô số bảng chỉ dẫn cho biết nên đi đâu, làm gì và những điều không nên làm. Có điều đôi khi tưởng như quá khe khắt như trong rừng mà chỉ được đi trên trail, không được bước xuống cỏ, không được lấy bất cứ thứ gì trong rừng ra, kể cả những cành khô. Có lẽ phải nghiêm nhặt như thế mới bảo vệ được rừng. Tình yêu và sự quý trọng thiên nhiên được hun đúc, giáo dục từ bé cho trẻ con qua nhiều phương tiện, trong đó có những chương trình và hoạt động đặc biệt dành cho thiếu nhi khi cha mẹ đưa con vào công viên. Các tình nguyện viên được huy động ở mọi lứa tuổi để góp phần gìn giữ bảo vệ rừng. Và có nguyên cả một bộ trong chính phủ để lo việc này là Bộ Nội vụ (US Department of the Interior) . Các công viên quốc gia được coi là nơi gìn giữ những gì là đặc trưng đích thực của nước Mỹ. Khẩu hiệu dành cho du khách ở các công viên là “Leave only footprints, take only memories”, không khác mấy với khẩu hiệu của hướng đạo sinh khi đi cắm trại.
( xem tiếp phần 5 )
